Een van de meest ingrijpende veranderingen die de Dam in het eerste kwart van de 20ste eeuw heeft doorgemaakt was de sloop van het zogenoemde Commandantshuis in 1912. Met de ingang aan de zijde van het Koninklijk Paleis stond dit pand tussen de latere Bijenkorf en gebouw Industria. De geschiedenis ervan gaat terug tot 1599, toen op de Middeldam ten westen van de tot 1841 bestaande vismarkt zeven woningen onder één dak werden gebouwd in de trant van Hendrick de Keyser. Doordat er als bescherming tegen de regen een groot zeil voor hing werd dit huizenblok het Huis onder ’t Zeil genoemd. Bouwvallig geworden werd het in 1774-1775 verbouwd door stadsarchitect J.E. de Witte en kreeg een nieuwe gevel in classicistische stijl, waarvan de rooilijn 5 m meer naar voren stond.
In 1807 nam de regering van koning Lodewijk Napoleon het complex in gebruik en in de eerste regeringsjaren van koning Willem I kreeg het een bestemming als woning van de stadscommandant. Vandaar de naam Commandantshuis. Het behield deze functie tot 1869, waarna er verschillende gemeente- en rijksinstellingen in werden gevestigd.
Het Commandantshuis stond min of meer in een kwade reuk vanwege een groot openbaar toilet
Na de afbraak van het Commandantshuis werden de resten blootgelegd van de twee sluizen die de Amstel ooit met het IJ verbonden en ontstond – in afwachting van nieuwe bebouwing – een gapend gat. Omdat een definitieve bestemming op zich liet wachten, werd in 1925 het Damplantsoen aangelegd. Dit verdween pas in 1955 om plaats te maken voor het definitieve Nationaal Monument.
Litt.: Wijnman 1974
Ref.: Bijenkorf, Damplantsoen, Gebouw Industria, Groote Club, Straatnaamgeving
